मोबाईल व्यसनमुक्ती ... आधी पालकांची आणि मग मुलांची

P.C - Google

जवळजवळ दोन महिन्यांपूर्वीची गोष्ट... दोन तासांहून जास्त वेळ चाललेल्या WebEx call नंतर हुश्श म्हटलं, laptop बंद केला आणिबाहेर आले. साडेआठ वाजून गेले होते. ‘मुलं जेवली’ सासूबाईंनी इशार्यनेच सांगितलं आणि मी मुलांजवळ गेले. मुलं सोफ्यावर बसूनYouTube वर videos बघत होती. त्यांची ती TV वर जडलेली एकटक आणि निर्विकार नजर बघून मला गलबलून आलं. “चला, बसझाला TV ... let’s play” असं म्हणून मी त्यांना तर distract केलं पण माझ्या मनातून मात्र काहीवेळापूर्वी बघितलेला त्यांच्याडोळ्यातला निर्विकारपणा जाईना. त्याच्या त्या हतबल होऊन उगाचच tv / mobile बघण्याने मला “मुलांच्या वाढत्या screen time “ कडे बघण्याचा नवा दृष्टिकोन दिला होता आणि पालक म्हणून आम्ही available नसणं हे त्यामागचं मुख्य कारण आहे ह्या जाणीवेनेमनात चर्र झालं. सुरूवातीला त्यांना किती छान प्रकारे gadgets वापरता येतात ह्या कौतुकाचं रुपांतर आता काळजीत झालं होतं.

माझं sabbatical चालू झालं आणि थोडी फुरसत मिळाली. तेव्हा मी ह्या वाढत्या screen time च्या प्रश्नाकडे वेगळ्या चष्म्यातून पहायचंठरवलं. त्यामागे तीन मुख्य कारणं होती. एक तर फक्त शिस्तीचा बडगा उगारून, “ आजपासून TV बंद किंवा ह्याच वेळेत TV बघायचा” वगैरे करणं म्हणजे सरसकट प्लास्टीक बंदी आणण्यासारखं निरर्थक होतं. जर tv किंवा मोबाईल बंद करायचा तर त्याचा तितक्याचतोडीचा पर्याय मला त्यांना देणं आणि सतत देत राहणं गरजेचं होतं... दुसरं कारण म्हणजे, जी गोष्ट मी स्वत: करते, ती करण्यापासूनमुलांना फक्त ती लहान आहेत आणि माझ्यावर अवलंबून आहेत म्हणून रोखणं मला unfair वाटत होतं. आणि तिसरी सर्वात महत्वाचीगोष्ट म्हणजे, tv म्हणा किंवा YouTube म्हणा, ही फक्त माहिती प्रसारणाची माध्यमे आहेत. त्यांवर अनेक गोष्टी उपलब्ध आहेत आणित्यातल्या अनेक माहितीपूर्णही आहेत.

तसंच video हे आकलनाच्या दृष्टीने जास्त चांगलं माध्यम आहे.

YouTube वरील इंग्रजी कार्यक्रमांमुळे माझ्या मुलांच्या बोलण्यात, शब्दसंग्रहात वाखाणण्याजोगी improvement आली होती. त्यांचेसामान्य ज्ञान आणि especially प्राण्यांविषयीचे ज्ञान खूपच वाढले होते. त्यामुळे एकूणच videos बघण्याला कसून विरोध करण्याचीमला गरज वाटत नव्हती. फक्त शारिरीक विकासासाठी आवश्यक व्यायामासाठी, कसलीही शारिरीक/मानसिक हानी टाळण्यासाठीआणि ह्या गोष्टींचे व्यसन जडू नये म्हणून मला त्यांना divert करणं गरजेचं वाटलं.

आणि मला तशी संधी लगेचच मिळाली. माझ्या मोठ्या मुलाची dental treatment चालू होती आणि म्हणूनच त्याला एकाच बाजूनेखायला सांगितलं होतं. Videos बघत जेवताना त्याचा घास दुसरीकडे जायचा आणि त्याला सणकून कळ जायची. त्यामुळे मी त्यालाजेवताना videos नको बघूया का असं suggest केलं आणि त्रास होत असल्याने त्यानेही ते ऐकलं. एकाला राजी केल्यावर धाकट्यालापटवणं सोप्पं होतं. आता दोघांनाही tv बघत खाण्यापेक्षा ममा बरोबर गोष्टी ऐकत जेवायला मज्जा वाटते. त्यांना प्राण्यांची आवडअसल्याने encyclopedia वरचेवर चाळून त्यातील प्राण्यांच्या adaptation च्या escape strategies च्या गोष्टी तयार करते जेणेकरुनत्यांनी tv ला miss करू नये आणि त्यांना माहिती मिळावी. त्यांचे कुतुहल, कल्पकता, imagination मला नेहमीच challenge करतेआणि अजून माहिती मिळवायला प्रेरित करते.

दुसरा एक महत्वाचा बदल मी केला तो माझ्या reactions मध्ये. आधी मी त्या सततच्या videos ना कंटाळून मध्येच tv बंद करायचेकिंवा खसकन् mobile काढून घ्यायचे. त्यामुळे मुलं वैतागायची. मी माझ्या convenience प्रमाणे त्यांना वागवतेय असं कदाचित त्यांनावाटत असावं. हे जाणवल्यावर मी त्यांना विचारून किंवा इतर options देऊन divert करू लागले आणि मुलं सुद्धा “ Muma, can we watch tv for sometime? Or can u plz share your phone ? “ असं विचारू लागली.

व्यायाम, outdoor games हा काही माझा प्रांत नाही, पण आता मुलांमध्ये वाचनाची आवड निर्माण करणं हा माझा पुढचा agenda आहे. सध्यातरी मला त्यावर एकच उपाय सुचतोय, तो म्हणजे माझे स्वत: चे वाचन वाढवणे. त्यामुळे त्यांना गोष्टी वाचायलालावण्याआधी मी आणि नवर्यानेही पुस्तकं वाचायला सुरुवात केली आहे.

म्हणतात ना, मुलं आई- वडिलांचं बोललेलं ऐकत नाहीत पण त्यांच्या कृतीचे अनुकरण मात्र जरूर करतात.